چگونه آیات قرآن چراغ راه امت اسلامی در مسیر مقاومت هستند؟

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، پویش ملی «زندگی با آیه‌ها» همزمان با ایام اربعین، با محوریت آیات نصر و مقاومت اجرا شد و تلاش می‌کند تا مفاهیم قرآنی را به زندگی روزمره مردم پیوند دهد و زمینه فهم، تدبر و عمل به آیات را فراهم آورد.

به همین منظور، در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام روح‌الله حریزاوی، قائم‌مقام سازمان تبلیغات اسلامی و مدرس حوزه و دانشگاه، به بررسی و تحلیل آیات منتخب پویش ملی «زندگی با آیه‌ها» پرداخته‌ایم. این پویش، با تمرکز بر آیات کلیدی مانند بقره ۱۲۰، آل‌عمران ۱۳۹ـ۱۴۰، عنکبوت ۶۹، بقره ۲۴۹ـ۲۵۱ و جن ۱۶، به مخاطبان کمک می‌کند تا معنا و پیام الهی این آیات را در زندگی فردی، اجتماعی و فرهنگی امروز خود درک کنند.

آیه ۱۲۰ سوره بقره می‌فرماید: «وَ لَن تَرضىٰ عَنکَ الیهودُ و لا النصارىٰ...؛ هرگز یهود و نصاری از تو راضی نخواهند شد مگر آنکه پیروی از آیین آنها کنی و البته اگر از میل و خواهش آنها پیروی کنی بعد از آنکه طریق حق را دریافتی، دیگر از سوی خدا یار و یاوری نخواهی داشت.»به نظر شما چرا قرآن از واژه هرگز استفاده می‌کند و  رضایت جبهه کفر را نشانهٔ انحراف معرفی می‌کند؟

آیه ۱۲۰ سوره بقره با تعبیر «وَ لَن تَرضى عَنکَ الیهودُ و لا النصارى حتی تتبع ملتهم» حقیقتی همیشگی را درباره نسبت جبهه کفر با اسلام بیان می‌کند. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان تأکید می‌کنند که مقصود آیه، بیان یک قاعده کلی است: پیروان ادیان تحریف‌شده و به طور عام، جبهه کفر هیچ‌گاه از مسلمانان و پیامبر راضی نخواهند شد، مگر آنکه مسلمانان از هویت دینی خویش دست بردارند و تابع فرهنگ و آیین آنان شوند. به تعبیر مرحوم علامه، این «لن ترضى» بیان‌گر یک دشمنی راهبردی و ریشه‌ای است نه یک اختلاف مقطعی. بر همین اساس است که امام خمینی(ره) بارها هشدار می‌دادند که دشمن با اصل اسلام مشکل دارد، نه با افراد یا روش‌ها؛ و می‌فرمودند: اگر ما از اسلام ناب دست بکشیم و اسلام آمریکایی و سازش‌کار را جایگزین کنیم، آن وقت دشمنان لبخند رضایت خواهند زد، اما این رضایت مساوی با مرگ اسلام است.

رهبر معظم انقلاب نیز تاکنون ۶ بار مفاد این آیه را تبیین و بارها تأکید کرده‌اند که دل بستن به لبخند دشمنان خطایی راهبردی است. ایشان فرموده‌اند: «اگر دشمنان از ما راضی شوند، باید در خودمان شک کنیم.» این دقیقاً ترجمان همان حقیقت قرآنی است که رضایت جبهه کفر نشانه انحراف و فاصله گرفتن از مسیر حق است. زیرا جبهه باطل هیچ‌گاه با حقیقت ناب کنار نمی‌آید، و هر وقت احساس کند که اسلام در حال استحاله شدن در فرهنگ و خواسته‌های اوست، اظهار خشنودی می‌کند. از همین روست که رهبر انقلاب مفهوم «جهاد کبیر» را از همین آیه استنباط کرده‌اند؛ یعنی تبعیت نکردن از کفار در عرصه فرهنگی، سیاسی و اقتصادی و حفظ استقلال هویتی اسلام.

در منابع روایی نیز این مضمون تأکید شده است. امام صادق (ع) در ذیل این آیه می‌فرمایند که مراد، پیروی از خواسته‌های اهل کتاب است و هر مؤمنی که در این دام بیفتد، از ولایت الهی محروم می‌گردد. این همان نکته‌ای است که در پایان آیه نیز آمده است: «و لئن اتبعت اهواءهم… ما لک من الله من ولیّ و لا نصیر»؛ یعنی اگر از خواسته‌های آنان پیروی کنی، دیگر نه ولیّ الهی خواهی داشت و نه نصرتی از جانب خدا. بنابراین، این آیه هم هشدار اعتقادی است و هم هشدار سیاسی ـ تمدنی، که اگر امت اسلامی به دنبال کسب رضایت دشمن برود، نصرت الهی را از دست خواهد داد.

خلاصه آنکه، قرآن با واژه «هرگز» این واقعیت تاریخی و دائمی را تثبیت می‌کند که رضایت دشمن نه تنها دست‌نیافتنی است، بلکه اگر روزی تحقق یابد، نشانه انحراف امت اسلامی خواهد بود. امام خمینی و رهبر انقلاب این آموزه را بارها در قالب هشدار نسبت به سازش‌کاری، اعتماد به دشمن و دل بستن به لبخند قدرت‌های استکباری بیان کرده‌اند. بنابراین، می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که معیار اصلی در تشخیص صحت مسیر انقلاب و جامعه اسلامی، نه رضایت قدرت‌های جهانی، بلکه میزان پایبندی به حقیقت اسلام و نصرت الهی است. 

قرآن در آیات آیه 139 و 140 سوره آل عمران «وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ؛إِنْ يَمْسَسْكُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ....»مؤمنان را در بحبوحه شکست‌های ظاهری دعوت به صبر و امید می‌کند. در شرایط امروز جهان اسلام، چگونه می‌توان این آیات را چراغ راه امت مقاومت دانست؟

آیات ۱۳۹ و ۱۴۰ سوره آل‌عمران که پس از واقعه اُحد نازل شد، در فضایی نازل شده که مسلمانان شکست ظاهری خورده بودند؛ عده‌ای کشته شده بودند و روحیه یأس در برخی دل‌ها رسوخ کرده بود. قرآن در این شرایط می‌فرماید: «وَ لا تَهِنوا وَ لا تَحزَنوا وَ أَنتُمُ الأَعلَونَ إِن كُنتُم مُؤمِنينَ»؛ یعنی به هیچ‌وجه سست نشوید و اندوهگین نباشید، چرا که شما اگر در ایمان پایدار باشید، برترین هستید. در تفسیر المیزان، علامه طباطبایی توضیح می‌دهد که «اعلون» به معنای برتری واقعی است که ریشه در اتصال به حقیقت الهی دارد و نه برتری موقت ظاهری. بنابراین قرآن به مؤمنان هشدار می‌دهد که شکست‌های نظامی یا سختی‌های موقت، دلیل بر عقب‌ماندگی یا بی‌ارزشی راه آنان نیست، بلکه سنت الهی این است که امت مؤمن در نهایت پیروز می‌شود، به‌شرط آنکه به ایمان و صبر و استقامت پایبند بماند.

امام خمینی (ره) با تکیه بر همین آیات، بارها تأکید می‌کردند که شکست‌های ظاهری انقلاب‌ها یا حرکت‌های اسلامی نباید موجب سستی شود. ایشان می‌فرمودند: «ما مأمور به تکلیف هستیم، نه مأمور به نتیجه.» این سخن در حقیقت ترجمان همان مضمون قرآنی است که اگر امت اسلامی در میدان جهاد و مقاومت، ایمان خود را حفظ کند، حتی در سخت‌ترین فشارها و تهاجم‌ها، باز هم «اعلون» است و برتری از آنِ اوست، چرا که متصل به الله است. رهبر معظم انقلاب نیز در شرایط معاصر، بارها از همین آیه برای تقویت روحیه مقاومت استفاده کرده‌اند و تأکید دارند که پیروزی‌های محور مقاومت، چه در لبنان و فلسطین و چه در سایر جبهه‌های مقاومت، نشان داده است که وعده قرآنی «أنتم الأعلون» یک حقیقت عینی و جاری است.

امروز جهان اسلام با جنگ‌های نیابتی، فشارهای اقتصادی، تحریم‌ها و جنگ شناختی مواجه است. قرآن در این آیات راه را روشن کرده است: امت اسلامی نباید در مقابل فشار دشمن دچار وهن و اندوه شود، بلکه باید با نگاه فراتر از حوادث روزمره، به سنت‌های قطعی الهی توجه کند. همان‌گونه که رهبر انقلاب در تبیین مفهوم «امید واقع‌بینانه» فرمودند، این آیات برای امروز ما حکم نقشه راه دارند؛ به ما می‌آموزند که دشمن هرچقدر هم قوی و بی‌رحم به نظر برسد، شکست‌پذیر است و امت مؤمن، اگر در ایمان و مقاومت پایدار باشد، نه تنها شکست نخواهد خورد بلکه برتری واقعی از آنِ او خواهد بود. این آیات چراغ راه امت مقاومت‌اند، زیرا امید را در دل‌ها زنده نگه می‌دارند، استقامت را تقویت می‌کنند و اجازه نمی‌دهند که شکست‌های ظاهری، اتصال ایمانی آنها را از حق تعالی قطع کند و مسیر تاریخی پیروزی امت اسلامی را مخدوش سازد.

آیه ۶۹ سوره عنکبوت چه نسبتی میان مجاهدت در راه خدا و هدایت الهی برقرار می‌کند، و این سنت الهی را چگونه می‌توان در تحولات امروز امت اسلامی مشاهده کرد؟

آیه ۶۹ سوره عنکبوت یکی از آیات کلیدی در تبیین نسبت میان جهاد و هدایت است. خداوند در این آیه وعده می‌دهد که کسانی که در راه او مجاهدت می‌کنند، اعم از جهاد با نفس، جهاد علمی و فرهنگی یا جهاد اجتماعی و سیاسی، مشمول هدایت ویژه الهی خواهند شد. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل این آیه بیان می‌کند که جهاد در اینجا تنها به معنای نبرد نظامی نیست، بلکه هرگونه کوشش خالصانه در راه خدا را شامل می‌شود. نتیجه چنین جهادی نیز روشن است: خداوند به مجاهدان راه‌های متنوع قرب، رشد، کمال و سعادت را می‌نمایاند و آنان را به سمت حقیقت مطلق رهنمون می‌سازد.

وقتی این آیه را در پرتو پدیده عظیم اربعین بنگریم، به‌روشنی می‌توان دریافت که راهپیمایی میلیونی اربعین، عرصه‌ای کم‌نظیر برای تحقق جهاد و هدایت توأمان است. امام خمینی (ره) اربعین را رمز بقای اسلام می‌دانستند و بر این باور بودند که «این خون سیدالشهداست که همه چیز را بیمه کرده است.» حضور مؤمنان در این حرکت جهانی، خود یک جهاد بزرگ است؛ چراکه آنان با رنج سفر، گذشت از راحتی‌های مادی، و به خطر انداختن جان در مسیر دشمنان، حقیقتاً در راه خدا مجاهدت می‌کنند. رهبر معظم انقلاب نیز بارها اربعین را «رزمایش عظیم امت اسلامی» خوانده‌اند و تأکید کرده‌اند که این حرکت، تمرین جهاد کبیر و نماد تمدنی مقاومت اسلامی است.

از سوی دیگر، ثمره این جهاد، همان هدایت ویژه الهی است. میلیون‌ها انسانی که در این مسیر قدم می‌گذارند، نه تنها با شور و عشق حسینی سیراب می‌شوند، بلکه به تجربه‌ای از همبستگی، ایمان، ایثار و معنویت دست می‌یابند که مسیر زندگی آنان را تغییر می‌دهد. این همان وعده الهی است که مجاهدان راه خدا را به «سبلنا» یعنی راه‌های گوناگون رشد و قرب می‌رساند. در واقع، اربعین مصداق عینی پیوند میان مجاهدت و هدایت است: هر گامی که در این مسیر برداشته می‌شود، جهادی است در برابر نفس، در برابر دنیاپرستی و در برابر جبهه استکبار، و هر لحظه‌ای که در این راه طی می‌شود، نوری تازه در دل انسان می‌افکند و او را به حقیقت نزدیک‌تر می‌کند.

اربعین یک «میدان جهاد فرهنگی، اجتماعی و روحی» است که نتیجه قطعی آن، هدایت الهی است. همان‌طور که رهبر انقلاب فرمودند، اربعین تنها یک راهپیمایی نیست، بلکه «حرکتی است که امت اسلامی را به سمت تمدن نوین اسلامی هدایت می‌کند.» بدین ترتیب، این آیه شریفه در اربعین تجسمی زنده می‌یابد: مجاهدت‌های عاشقانه زائران و خدمت‌های خالصانه میزبانان و خادمین اهل‌بیت علیهم‌السلام زمینه‌ساز نزول هدایت خاص خداوند می‌شود و امت اسلامی را در مسیر وحدت، تمدن‌سازی نوین، کمال و نصرت الهی پیش می‌برد.

داستان طالوت و جالوت، نمونه‌ای از مقاومت اقلیت مؤمن در برابر اکثریت طاغوتی است. چه شباهت‌هایی میان این روایت قرآنی در ایات 249 تا 251 سوره بقره  و وضعیت امروز جبهه مقاومت اسلامی در برابر جبهه استکبار جهانی وجود دارد؟

روایت طالوت و جالوت در آیات ۲۴۹ تا ۲۵۱ سوره بقره، یکی از پرمعناترین نمونه‌های قرآنی برای تبیین نسبت مقاومت اقلیت مؤمن با اکثریت طاغوتی است. در این ماجرا، گروه اندکی از بنی‌اسرائیل که پس از غربال شدن در آزمون الهی باقی ماندند، در برابر سپاه عظیم و مجهز جالوت ایستادند. قرآن می‌فرماید: «کَم مِّن فِئَةٍ قَلِیلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً کَثِیرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ»؛ یعنی بارها گروهی اندک، بر جمعیتی بسیار به اذن خدا پیروز شدند. این بیان قرآنی، سنتی الهی را آشکار می‌کند: ملاک پیروزی نه کثرت ظاهری نیرو و تجهیزات، بلکه ایمان، صبر، استقامت و اتکال به نصرت الهی است. علامه طباطبایی در المیزان تأکید می‌کند که در این داستان، ایمان به خدا و تسلیم در برابر او بود که اقلیت مؤمن را به پیروزی رساند، نه عوامل مادی صرف.

امام خمینی(ره) بارها این ماجرا را در تبیین انقلاب اسلامی به کار می‌بردند و می‌گفتند: ما اگرچه از نظر تجهیزات و امکانات در برابر قدرت‌های بزرگ هیچ به حساب می‌آمدیم، اما چون به خدا تکیه کردیم و راه حق را برگزیدیم، توانستیم بر استکبار غلبه کنیم. ایشان تأکید داشتند که همان‌گونه که طالوت و یاران اندکش با ایمان و توکل پیروز شدند، انقلاب اسلامی نیز با «دست خالی» اما «قلبی سرشار از ایمان» توانست معجزه‌آفرین شود. رهبر معظم انقلاب نیز امروز همین روایت را الگویی برای جبهه مقاومت اسلامی می‌دانند. ایشان بارها تصریح کرده‌اند که مقاومت در لبنان، فلسطین، عراق، یمن و سایر نقاط امت اسلامی، اگرچه از نظر کمیت و تجهیزات در اقلیت است، اما به برکت ایمان و وعده الهی، توانسته و می‌تواند بر جبهه استکبار جهانی غلبه کند.

شباهت‌های امروزین این داستان با وضعیت مقاومت اسلامی بسیار روشن است. در یک سو، جبهه استکبار جهانی به رهبری آمریکا و صهیونیسم قرار دارد که به سلاح، رسانه و ثروت مجهز است؛ و در سوی دیگر، گروه‌های مؤمن و اندکی از ملت‌ها ایستاده‌اند که تنها سرمایه‌شان ایمان و روحیه جهادی است. همان‌طور که در ماجرای طالوت، بسیاری در آزمون‌ها کنار رفتند و تنها اقلیتی مخلص باقی ماندند، در عصر حاضر نیز بسیاری از دولت‌های اسلامی در برابر استکبار به سازش افتاده‌اند، اما جریان مقاومت همچون همان گروه اندک، استوار ایستاده است. و همان‌گونه که داوودِ جوان با سنگی کوچک جالوت را سرنگون کرد، امروز نیز جوانان مقاومت با کمترین امکانات، ضربات سنگینی به رژیم صهیونیستی و حامیانش وارد می‌کنند.

سنت الهی که در آیات طالوت و جالوت بیان شده است، امروز عینیت یافته است. رهبر انقلاب این حقیقت را چنین خلاصه کرده‌اند: «در دنیای پر از طاغوت، ایمان و استقامت مؤمنان، سرنوشت‌ها را رقم می‌زند.» این پیوند میان گذشته و حال، نشان می‌دهد که قرآن صرفاً تاریخ‌نگاری نمی‌کند، بلکه الگویی زنده برای همه دوران‌ها ارائه می‌دهد. داستان طالوت و جالوت چراغی است که وضعیت امروز جبهه مقاومت اسلامی را معنا و مشروعیت می‌بخشد و وعده قطعی الهی را یادآور می‌شود: اقلیت مؤمن، اگر در مسیر حق بایستد، بر اکثریت طاغوتی پیروز خواهد شد. ان شاء الله

آیه ۱۶ سوره جن با تعبیر «وَأَلَّوِ ٱسْتَقَموا عَلَى ٱلطَّرِيقَةِ لَأَسْقَيْنَـٰهُم مَّاءً غَدَقًا» چه پیام و وعده‌ای برای امت اسلامی دارد که امروز در میدان‌های مقاومت و پایبندی به ایمان و ارزش‌ها حضور دارند؟

آیه ۱۶ سوره جن با تعبیر «وَأَلَّوِ ٱسْتَقَموا عَلَى ٱلطَّرِيقَةِ لَأَسْقَيْنَـهُم مَّاءً غَدَقًا» یکی از وعده‌های بسیار امیدبخش قرآن به جریان‌های مؤمن است. علامه طباطبایی در المیزان توضیح می‌دهد که «الطریقة» همان مسیر ایمان و بندگی خداست و «ماءً غدقاً» کنایه از رزق فراوان، علم گسترده و رحمت الهی است. یعنی اگر انسان‌ها و جوامع بر مسیر حق پایدار بمانند و استقامت ورزند، درهای فیض الهی به روی آنان گشوده خواهد شد؛ هم در عرصه مادی و معیشتی و هم در عرصه معنوی و معرفتی. این آیه در حقیقت سنتی الهی را معرفی می‌کند: استقامت بر ایمان، سبب نزول برکات و شکوفایی زندگی فردی و اجتماعی می‌شود.

رهبر کبیر انقلاب حضرت امام خمینی (ره) می‌فرمودند: «اگر ملت ما بر همین راهی که تا امروز ایستاده است پایدار بماند، خداوند برکات خود را بر آنان نازل خواهد کرد.» رهبر معظم انقلاب نیز این آیه را به‌ویژه در نسبت با مقاومت اسلامی تفسیر کرده‌اند و تأکید دارند که اگر امت اسلامی در برابر فشارها و وسوسه‌های دشمنان دچار سستی نشود، نصرت الهی و برکات مادی و معنوی به‌طور مضاعف نصیب آنان خواهد شد. به بیان ایشان، استقامت نه تنها شرط پیروزی است بلکه شرط شکوفایی و آبادانی زندگی امت اسلامی نیز است.

وقتی این آیه را در فضای اربعین بنگریم، معنای آن روشن‌تر می‌شود. اربعین صحنه‌ای است که در آن وفاداری و استقامت امت اسلامی در تبعیت از راه اهل‌بیت (ع) به شکلی باشکوه آشکار می‌شود. میلیون‌ها انسان با وجود سختی‌ها، رنج سفر و...، در مسیر عشق حسینی گام برمی‌دارند و استقامت خود را به نمایش می‌گذارند. این استقامت یکی از مصادیق همان «الطریقة» است و وعده خدا در این آیه نیز ناظر به چنین جریان‌هایی است: امت مؤمن اگر در این راه ثابت‌قدم بماند، مشمول رحمت و رزق فراوان الهی خواهد شد. برکاتی که امروز در اربعین مشاهده می‌کنیم – از همبستگی امت اسلامی، بیداری ملت‌ها، تقویت هویت دینی و حتی توسعه اقتصادی و فرهنگی در پرتو این حرکت – همه نمونه‌هایی از همان «ماء غدق» است که خداوند به استقامت‌کنندگان عطا می‌کند.

همچنین این آیه به جریان‌های مؤمن و استوار وعده می‌دهد که اگر بر مسیر ایمان و مقاومت باقی بمانند، نه تنها از نصرت الهی در برابر دشمن برخوردار می‌شوند، بلکه درهای رحمت، برکت، معرفت و کرامت الهی نیز بر آنان گشوده خواهد شد. اربعین خود گواه زنده تحقق این وعده است؛ حرکتی که هم مظهر استقامت امت اسلامی است و هم مجرای نزول فیوضات و برکات الهی بر آنان.

اگر بخواهیم از میان این آیات پیامی واحد برای امت اسلامی و مخاطب جهانی استخراج کنیم، آن پیام چیست؟

اگر بخواهیم از میان این آیات (بقره ۱۲۰، آل‌عمران ۱۳۹ـ۱۴۰، عنکبوت ۶۹، بقره ۲۴۹ـ۲۵۱ و جن ۱۶) پیامی واحد استخراج کنیم، آن پیام چیزی جز دعوت به استقامت در راه حق و ایمان به وعده قطعی نصرت الهی به مجاهدان راه خدا نیست. این آیات، هر یک در سیاقی متفاوت، یک حقیقت مشترک را بازگو می‌کنند: رضایت جبهه کفر هرگز حاصل نمی‌شود مگر با انحراف، شکست‌های ظاهری هرگز نباید موجب یأس شود، جهاد خالصانه در راه خدا همواره به هدایت ویژه می‌انجامد، اقلیت مؤمن توان غلبه بر اکثریت طاغوتی را دارد و استقامت امت اسلامی کلید نزول رحمت و برکت‌های الهی است. این مضمون مشترک در حقیقت، همان چیزی است که امام خمینی (ره) در قالب «مأموریت برای تکلیف و نه به نتیجه» بیان کردند و رهبر معظم انقلاب در قالب نظریه «جهاد کبیر» و «امید واقع‌بینانه» تبیین کرده‌اند.

منبع: ایکنا