توانمندسازی امام محله‌ها برای قرارگاه اجتماعی

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، اگرچه نهادها و مؤسسات متعددی در کشور، هر کدام با مأموریتی خاص و مسیری مشخص، آموزش‌های دینی و فرهنگی را دنبال می‌کنند، با این حال جای خالی یک نهاد آموزش‌محور که دقیقا برای امامت مسجد و شبکه‌ امامت محله طراحی شده باشد، به‌شدت احساس می‌شد؛ نه برای آموزش‌های عمومی و نه حتی صرفاً برای طلاب، بلکه برای آنانی که سنگر مسجد را مأمن تحول اجتماعی و محور پیشرفت محله می‌دانند. «مدرسه هدایت»، پاسخی است به همین نیاز گسترده. این مدرسه زمینه‌ای فراهم کرده برای تربیت و توانمندسازی امامانی که قرار است گام‌به‌گام با مردم، محله را بسازند، جامعه را ترمیم کنند و گفتمان الهی را از دل مسجد به متن زندگی مردم جاری سازند. اینجا دیگر صحبت از یک دوره‌ صرف آموزشی نیست؛ بلکه سخن از مدرسه‌ای است که چشم‌اندازش، تعالی مساجد بوده و کارآمدسازی امامان در میدان واقعی جامعه را مدنظر دارد. برای شناخت دقیق‌تر از مدرسه هدایت، اهداف آن و نحوه‌ فعالیتش، به سراغ حجت‌الاسلام مصطفی محمددوست، معاون آموزش و توانمندسازی بنیاد هدایت رفتیم. 

*مدرسه هدایت دقیقاً چیست و چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
در فضای آموزشی و فرهنگی کشور، نهادها، مؤسسات و مراکز متعددی مشغول به فعالیت هستند. هر یک از این مجموعه‌ها، آموزش‌هایی ارائه می‌دهند که به‌طور مشخص و متناسب با مأموریت‌ها، برنامه‌ها و اهداف اختصاصی خودشان طراحی شده است. اما در این میان، خلأ مهمی وجود دارد: ما جایی نداریم که آموزش‌هایی خاص و هدفمند، ویژه‌ مسجد و امامان مساجد طراحی و ارائه شده باشد. مراکزی مانند «مبشران» وجود دارند که آموزش‌هایشان برای طلاب برنامه‌ریزی شده است؛ اما ماجرای امامت مسجد و امامت محله، داستانی متفاوت از کار صرفاً تبلیغی است. این مأموریت، سطحی بالاتر و ساخت‌یافته‌تر دارد. فعالیت‌های تبلیغی در ذیل آن تعریف می‌شود و کارهای اجتماعی و مردمی نیز ذیل آن جای می‌گیرند.
مدرسه هدایت، دقیقاً با هدف پاسخ به این نیاز راه‌اندازی شده است؛ مدرسه‌ای که رسالت اصلی‌اش، تأمین نیازهای آموزشی امامان و ارکان مسجد است. البته منظور از «تأمین» الزاماً تولید مستقیم همه‌ محتواها نیست. در بسیاری موارد، ما بسته‌هایی را طراحی می‌کنیم که ممکن است تولید آن‌ها در دیگر مراکز انجام شده باشد و ما صرفاً آن‌ها را انتخاب، ساماندهی و ارائه کنیم. با این حال، در برخی حوزه‌ها نیز مدرسه هدایت به‌طور مستقیم وارد فرآیند تولید محتوا می‌شود؛ آن‌جا که قرار است یک گفتمان جدید شکل بگیرد، نگاهی تازه در حوزه‌ امامت مسجد ایجاد شود و مبانی این تحول پی‌ریزی گردد. حتی در برخی زمینه‌ها، با کمبود جدی محتوا و آموزش مواجهیم؛ مباحثی که نه در جای دیگر وجود دارد و نه از نگاه دانشی یا مهارتی به آن‌ها پرداخته شده است. به‌ویژه در حوزه مدیریت مسجد با رویکرد امامت مسجد و مدل امامت محله، اغلب آموزش‌هایی که تاکنون ارائه شده‌اند، فاقد عمق و جامعیت لازم‌اند. مدرسه هدایت در این میان، آمده است تا این خلأ را پر کند و بستری باشد برای ارتقاء دانش، بینش و مهارت‌های مورد نیاز امامان مسجد، در مسیر تحقق امامت اجتماعی.

*آیا مدرسه هدایت به‌عنوان یک واحد مستقل فعالیت می‌کند یا زیرمجموعه حسینیه هدایت است؟
خیر، مدرسه هدایت یک واحد مستقل است و تحت پوشش یا ذیل حسینیه هدایت قرار ندارد. نقش و مأموریت این دو مجموعه نیز با یکدیگر متفاوت است. حسینیه هدایت بیشتر بر فعالیت‌های گفتمان‌سازی و جریان‌سازی تمرکز دارد، در حالی‌که مدرسه هدایت، مسئولیت اصلی‌اش را در حوزه‌های دانش‌افزایی، مهارت‌افزایی و مباحث آموزشی تعریف کرده است. در مدرسه هدایت، هم دوره‌های حضوری برگزار می‌شود و هم آموزش‌های غیرحضوری در قالب دوره‌ها و محتوای آموزشی متنوع در دسترس قرار دارد. به‌طور کلی، برنامه‌های مدرسه هدایت، هم به‌صورت حضوری و هم غیرحضوری طراحی و اجرا می‌شوند تا پاسخگوی نیازهای متنوع امامان و فعالان شبکه امامت و مسجد باشند.

*مدرسه هدایت چه سالی تأسیس شده است؟
فعالیت‌های آموزشی بنیاد هدایت، از همان ابتدای شکل‌گیری بنیاد و بر اساس مأموریت ذاتی آن، در مسیر توسعه و ارتقاء توانمندی‌های امامان مساجد پیش می‌رفته است. با این حال، عنوان «مدرسه هدایت» به‌صورت رسمی و ساختارمند، تقریباً از نیمه دوم سال ۱۴۰۲ به کار گرفته شده و آغاز به فعالیت کرده است. می‌توان گفت از همین مقطع، مدرسه هدایت هویت مستقلی در حوزه آموزش پیدا کرد. شاید جدی‌ترین فعالیت آموزشی این مدرسه در همان ابتدای کار، سلسله دوره‌های مرحله «پیشرفت» بود که با برگزاری دوره‌های «آرمان» در بهمن و اسفندماه ۱۴۰۲ آغاز شد و نقطه‌ شروعی برای مسیر نوین مدرسه هدایت محسوب می‌شود.

*مدرسه هدایت از نظر ساختار، برنامه‌های آموزشی و توانمندسازی امامان محله چه تفاوتی با حوزه علمیه و نهادهای امور مبلغین دارد؟
ما در مدرسه هدایت، بر اساس انتظارات و مأموریت‌هایی که برای نقش «امام» تعریف شده است، اقدام به طراحی دوره‌ها و آموزش‌های متناسب می‌کنیم. سند آموزشی مدرسه نیز دقیقاً مبتنی بر همین انتظارات تدوین شده است. در مقابل، مراکز دیگری مانند مهارت‌خانه طلاب یا نهادهای آموزشی مرتبط با حوزه علمیه و مبلغین، به تناسب سند انتظارات خاص خودشان، تولید محتوا می‌کنند؛ برای مثال، ممکن است جایی صرفاً برای طلاب به‌صورت عمومی محتوا تولید شود یا مجموعه‌ای دیگر تمرکز ویژه‌ای بر آموزش مبلغین داشته باشد. در مدرسه هدایت، مخاطب ما «امامان محله» هستند. ما یک مدل حکمرانی مبتنی بر امامت طراحی کرده‌ایم که در آن، شخص امام به‌عنوان مدیر و رهبر مجموعه شناخته می‌شود و ارکان مختلفی پیرامون او در مسجد شکل می‌گیرند. خود مسجد نیز در این الگو، قرار است به پایگاه محله‌محور و هسته مرکزی تحولات محلی تبدیل شود. وقتی این اجزاء را کنار یکدیگر قرار می‌دهیم، روشن است که نمی‌توان با الگوهای آموزشی متعارف به این نیاز پاسخ داد. بلکه ضرورت دارد یک مدل آموزشی جدید، با نظام آموزشی، سرفصل‌ها و بسته‌های کاملاً متمایز طراحی شود. در واقع، تفاوت مدرسه هدایت با سایر مراکز، تفاوت در مأموریت آن است؛ و همین تفاوت مأموریتی است که موجب تمایز در محتوا و روش‌های آموزشی مدرسه هدایت نیز می‌شود.

*آیا مدرسه هدایت تنها در تهران فعالیت می‌کند یا در استان‌های دیگر هم شعبه‌هایی دارد؟
مرکز اصلی مدرسه هدایت در قم و تهران مستقر است، اما فعالیت‌های آموزشی این مدرسه فراتر از این دو شهر نیز اجرا می‌شود. در استان‌های مختلف، دوره‌های آموزشی برگزار می‌گردد؛ اگرچه به دلیل محدودیت‌های هزینه‌ای و سایر الزامات، امروزه بسیاری از دوره‌ها به‌صورت حضوری برگزار نمی‌شوند. به‌خصوص با توجه به ماموریت‌های ویژه امامان و ارکان مسجد که امکان حضور مستمر آن‌ها را برای دوره‌های حضوری به چالش می‌کشد، مدرسه هدایت تلاش کرده است تا اصل فعالیت خود را در قالب دوره‌های مجازی به اجرا بگذارد. با این وجود، دوره‌های حضوری نیز در مواقعی در مراکز مختلف، نه تنها در مرکز اصلی بلکه در نقاط دیگر نیز برگزار می‌شود.

*نحوه ثبت‌نام در مدرسه هدایت چگونه است؟ آیا شرایط خاصی برای ورودی‌ها وجود دارد؟
در حال حاضر، روند ثبت‌نام در مدرسه هدایت بسیار ساده و در دسترس است. هر فردی که در جایگاه «امام مسجد» یا از ارکان فعال در مسجد باشد، می‌تواند از دوره‌های آموزشی این مدرسه بهره‌مند شود. فعلاً تمامی دوره‌ها به‌صورت رایگان در اختیار مخاطبان قرار دارد. در سال گذشته، اقدام قابل توجهی که انجام شد، بررسی و ارزیابی تولیدات آموزشی سایر نهادها و مراکز فعال بود؛ هر محتوایی که با مأموریت‌ها و اهداف مدرسه هدایت هم‌راستا و قابل استفاده تشخیص داده شد، با عنوان «تولیدات دستگاه‌های مختلف» در مدرسه هدایت بارگذاری و در دسترس قرار گرفت. در سال جاری، تمرکز اصلی مدرسه هدایت بر تولید محتوای آموزشی اختصاصی خواهد بود؛ محتوایی متناسب با موضوعات و سرفصل‌هایی که تاکنون در دیگر مراکز و نهادها کمتر بدان پرداخته شده و برای امامان و ارکان مسجد ضروری است.
ذیل مدرسه هدایت، سه بخش کلیدی تعریف شده است که هر یک نقش مؤثری در پیشبرد اهداف آموزشی و توانمندسازی امامان محله ایفا می‌کنند:
نخست، سایت مدرسه هدایت(https://madrese-hedayat.ir)   است که بستر اصلی ارائه دوره‌های مجازی و محتوای آموزشی رسمی مدرسه محسوب می‌شود.
در حال حاضر، ثبت‌نام در مدرسه هدایت هیچ شرط خاصی ندارد. هر فردی، بر اساس نیاز خود، می‌تواند به سایت مدرسه هدایت مراجعه کرده، دوره مورد نظرش را انتخاب کند و در آن شرکت نماید. البته در برخی موارد، در سطح استانی یا منطقه‌ای، بسته‌های آموزشی خاصی برای امامان یا ارکان مسجد توسط مسئولین همان منطقه طراحی و ارائه می‌شود. اکنون مدرسه هدایت در ده منطقه از کشور فعالیت دارد و در این موارد، ثبت‌نام افراد تابع دستورالعمل‌های همان استان یا منطقه خواهد بود.
در مجموع، سیاست مدرسه هدایت بر آن است که مسیر آموزش را تسهیل کند تا هر فرد، با توجه به نیاز و ظرفیت خود، بتواند از برنامه‌های آموزشی بهره‌مند شود.
دوم، برگزاری دوره‌های حضوری است که با محوریت مدرسه هدایت و متناسب با نیازهای آموزشی امامان و ارکان مسجد طراحی و اجرا می‌شود. این دوره‌ها در مرکز و استان‌های مختلف کشور، با هدف تکمیل آموزش‌های غیرحضوری، برگزار می‌گردند.
سومین بخش، سامانه «تجربه‌نگار»(https://tajrobenegar.ir)  است که به عنوان یکی از ظرفیت‌های نوآورانه و بسیار مؤثر مدرسه هدایت به شمار می‌رود. در این سامانه، تجربیات عملی امامان مساجد از سراسر کشور، چه در قالب ویدئو، چه صوت و چه متن، گردآوری و بارگذاری شده است. موضوعات این تجربیات نیز با هشتگ‌های مشخص دسته‌بندی شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که اگر امام یا یکی از ارکان مسجد با مسئله‌ای مواجه شود، می‌تواند از طریق جستجو در سامانه، تجربیات مرتبط دیگر امامان را مشاهده کرده و از راهکارهای آنان بهره‌مند شود. به عنوان مثال، اگر مسئله‌ای در زمینه اعتیاد، اشتغال خانگی، اختلافات خانوادگی یا هر موضوع فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی یا بهداشتی که پیش‌تر با محوریت مسجد و امام محله در جایی حل شده باشد، در این سامانه مستندسازی شده، امامان دیگر می‌توانند با مراجعه به این بانک تجربه، ضمن آشنایی با آن، مسیر روشن‌تری در حل مسائل مشابه پیش‌رو بیابند.
در حال حاضر، کاربران تنها امکان مشاهده، شنیدن یا مطالعه این تجربیات را دارند؛ اما در آینده نزدیک، قابلیتی به سامانه افزوده خواهد شد که امکان برقراری ارتباط مستقیم با صاحب تجربه را فراهم کند. به این ترتیب، امام یا رکن مسجدی که با مسئله مشابهی مواجه است، می‌تواند از راهنمایی مستقیم فردی که تجربه موفقی در آن زمینه داشته، بهره‌مند شود. این حرکت بزرگ و ارزشمند، ان‌شاءالله به زودی تحقق خواهد یافت و می‌تواند یکی از دستاوردهای مهم مدرسه هدایت باشد

*در خصوص خروجی‌های مدرسه هدایت، چه نتایج و دستاوردهایی مشاهده می‌شود؟ آیا آمار مشخصی از فارغ‌التحصیلان این مدرسه دارید؟
در بخش آموزش‌های حضوری، از سال ۱۴۰۲ تاکنون، حدود دو تا سه هزار نفر در دوره‌های حضوری مدرسه هدایت آموزش دیده‌اند. البته باید به این نکته توجه داشت که مدرسه هدایت هنوز به‌صورت رسمی رونمایی نشده است و در حال حاضر مراجعه به سایت مدرسه بیشتر به‌صورت موردی انجام می‌شود؛ لذا نمی‌توان بر آمار بازدید و مراجعه به سایت برای تحلیل‌های عددی و آماری تأکید چندانی داشت.

*به‌طور کلی، طی چند سال گذشته تعداد ورودی‌ها و دانش‌آموختگان مدرسه هدایت چقدر تغییر کرده است؟
اگر مدرسه هدایت را به‌عنوان مجموعه دوره‌ها در نظر بگیریم، تعداد ورودی‌ها و فارغ‌التحصیلان آن قطعاً افزایش یافته است. اما در خصوص سایت مدرسه، ان‌شاءالله با رونمایی رسمی آن می‌توانیم در مورد آمار و تغییرات مربوط به آن صحبت کنیم.

این دوره‌ها معمولاً شامل چند بخش است؟
در حال حاضر، ما حدود ۱۱۸ عنوان موضوع آموزشی داریم که تقریباً ۱۸۰ ساعت آموزش را شامل می‌شود. با توجه به نیازهای خاص امامان محله، به ویژه برای کسانی که در روستاها یا پایگاه‌های اجتماعی فعالیت دارند و همچنین امامانی که با مسائلی مانند اعتیاد روبه‌رو هستند، ما ۲۰ بسته آموزشی طراحی کرده‌ایم. هر یک از این بسته‌ها شامل چندین عنوان آموزشی است که بر اساس آن، فراگیران وارد دوره‌ها شده و آموزش‌های مرتبط را دریافت می‌کنند.